દિવાળી ઉત્સવના બીજા દિવસે ભાઈબીજ ઉજવવામાં આવે છે. ભાઈ બીજને ભાઇ દૂજ, ભતૃ દિત્ય, ભાઈ ફોટા અને ભાઈ ટીકા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસ ભાઈ-બહેનના પવિત્ર સંબંધની યાદ અપાવે છે. બહેનો તેમના ભાઈઓના કપાળ પર તિલક લગાવે છે અને તેમની સમૃદ્ધિ અને દીર્ઘાયુ માટે પ્રાર્થના કરે છે.
વિક્રમ સંવત કેલેન્ડર મુજબ, ભાઈ બીજ 2023 શુક્લ પક્ષના બીજા દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. આ વર્ષે 14 નવેમ્બરે ભાઈબીજનો તહેવાર ઉજવવામાં આવશે. જો કે, ભાઈ દૂજની ઉત્પત્તિ સાથે સંબંધિત દંતકથા જણાવે છે કે આ દિવસે મૃત્યુના દેવતા યમરાજ તેમની બહેનને મળવા ગયા હતા, જેમણે તેમનું ફૂલોથી સ્વાગત કર્યું હતું. આ પછી તેમના કપાળ પર તિલક લગાવવામાં આવ્યું. આ પછી યમરાજે યામીને એક ગિફ્ટ આપી જેમાં તેમનો સ્નેહ જોવા મળ્યો.
ભાઈ દૂજ બે શબ્દો ભાઈ અને દૂજથી બનેલો છે. ભાઈ એટલે ભાઈ અને દૂજ અમાવસ્યા પછીનો બીજો દિવસ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે તેથી જ દિવાળીના બીજા દિવસે ભાઈ દૂજનો તહેવાર ઉજવવામાં આવે છે.
ભાઈ દૂજને દક્ષિણ ભારતમાં યમ દ્વિતિયા પણ કહેવામાં આવે છે. આ નામ મૃત્યુના દેવતા યમ અને તેની બહેન યમુનાની દંતકથા પરથી ઉતરી આવ્યું છે. દંતકથા અનુસાર, દ્વિતિયાના દિવસે યમ તેની બહેનને મળ્યા હતા. આ અમાવસ્યાના બીજા દિવસે થાય છે. આ ખાસ પ્રસંગને દેશભરમાં યમદ્વિતિયા તરીકે ઉજવવાનું શરૂ થયું. આ પછી દેશમાં કેટલાક લોકો ભાઈ દૂજને યમ દ્વિતિયા તરીકે ઉજવે છે.ઘણા રિવાજો અને પરંપરાઓ ભાઈ દૂજના તહેવારની આસપાસ ફરે છે.
